Czekany

[semen]

Jak słusznie zauważył Mirek brakuje nam mnóstwa sprzetu i wyposażenia.
Na pewno przydałyby się nam czekany, opisywane także jako topory podgórskie. Można je zauważyć w ikonografii, ale także są potwierdzone w wykopaliskach.
Poniżej zamieszczam najważniejsze, skrótowe informacje o tym jakże pożytecznym wielofunkcyjnym sprzęcie.

1) Wstęp.
Poniższy krótki tekst traktuje o typach czekanów jakie mogły być używane w Polsce na przełomie XVI i XVII w., na podstawie znalezisk archeologicznych z terenu dzisiejszej Polski.
Tekst napisałem na podstawie informacji zawartych w książce Mariana Głoska „Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich”, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa-Łódź 1996, Wydanie I.
Tytuł książki sugeruje wprawdzie cezurę czasową co najmniej o 100 lat wcześniejszą niż interesujący nas okres czasu, lecz książka zawiera sporo przydatnych nam informacji, gdyż opisanych jest w niej m.in. 9 egzemplarzy czekanów, które mogły być używane w czasach nowożytnych.
2) Definicja i objaśnienia.
Czekan – broń obuchowa będąca toporem mającym w miejscu obucha uformowany młotek lub (wg autora książki) kolec, osadzona na drewnianym trzonie/stylisku/toporzysku.
Czekany były używane w walce zarówno przez jazdę, jak i piechotę.
Broń ta z powodzeniem może być używana także jako narzędzie do prac obozowych jak rąbanie drewna czy wbijanie i wyciąganie gwoździ. Do wyciągania gwoździ mógł służyć umieszczony w żeleźcu otwór w kształcie koniczynki. Otwór ten służył także do zawieszania czekana na ścianie oraz do przytroczenia przy pasie. Otwory takie bardzo rzadko występują
w siekierach i toporach.
Niektóre okazy czekanów są stricte bojowe. Wskazuje na to nierówna i pocięta powierzchnia pracująca młotka, co uniemożliwia np. wbijanie gwoździ.
Długie osady dobrze zabezpieczały przed złamaniem lub przecięciem drewnianego toporzyska bronią przeciwnika i pozwalały na użycie dużej siły przy zadaniu ciosu.
W budowie czekana można wyróżnić n/w elementy:
a) żeleźce
b) broda
c) ostrze
d) szyja,
e) osada,
f) młotek (obuch)
3) Typologia.
Przyjęta przez autora książki typologia czekanów jest rozwinięciem typologii zastosowanej przez prof. Andrzeja Nadolskiego.
Z opisanych w książce czekanów (ogółem 17 sztuk) pochodzących ze znalezisk archeologicznych z terenu dzisiejszej Polski, egzemplarze należące do podtypów1f i 1g mogły być używane także w XVII w.
a) podtyp 1f
Reprezentowany jest przez dwa egzemplarze: jeden z Chełma, drugi z nieznanej miejscowości, przechowywany w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Obydwa czekany mają wykształcony, prostokątny młotek, lekko wachlarzowate asymetryczne żeleźce z niewielką zakończono spiczasto brodą. Linie górnych krawędzi czekanów od nasady są proste lub lekko podniesione ku górze. Egzemplarz z Muzeum Narodowego we Wrocławiu ma w środkowej części żeleźca otwór w kształcie koniczynki. W górnej części młotka jest słabo widoczny znak kowalski.
Bliższych danych o egzemplarzu wydobytym (ze studni) w Chełmie nie ma, lecz datowany jest na wiek XV-XVIII.
Czekany tego podtypu nawiązują do okazów znalezionych w Czechach datowanych na XIV i początek XV w. W odróżnieniu od naszych okazy czeskie mają ściętą i nachyloną w kierunku toporzyska brodę.
Podobne do czeskich czekanów węgierski historyk J. Kalmar datuje na XVI-XVII wiek.
Chronologia egzemplarza z Muzeum Narodowego we Wrocławiu określona jest na późne średniowiecze lecz w/g autora książki forma ta występuje także w okresie nowożytnym.
Wymiary czekanów podtypu 1f:
a) długość żeleźca: 15,7-19,5 cm
b) szerokość ostrza: 8,4-9,6 cm,
c) najmniejsza szerokość szyjki: 1,9-3,2 cm,
d) długość osady: 2,5-6,7 cm
e) długość młotka: 2,6-4,5 cm
f) średnica otworu osady: 3,1 cm

b) podtyp 1g
Do tego podtypu autor książki zalicza 7 egzemplarzy.
Podtyp ten charakteryzuje się prostokątnym młotkiem, którego powierzchnia pracująca jest czasem groszkowana. Osady toporzysk są różnej długości, od krótkiej, niewiele przekraczającej szerokość szyjki, do długiej, przekraczającej długość żeleźca. Żeleźce posiada ściętą brodę. Linia górnej krawędzi jest zbliżona do linii prostej. Okazy tego typu przeważnie mają w żeleźcu otwór w kształcie trójlistnej koniczynki z łodyżką skierowaną ku obuchowi.
4 egzemplarze mają zdobienia w postaci ornamentów na żeleźcu, 1 na szyjce.
4 egzemplarze mają znaki kowalskie na szyjce.
2 egzemplarze mają groszkowaną powierzchnię młotka.
Żaden z 7 znalezionych egzemplarzy nie ma precyzyjnej chronologii. Określa się ją na XV wiek, ale podobnie jak czekany podtyp 1f mogły one występować w czasach nowożytnych.
Wspomniany już J. Kalmar czekany o takim kształcie, pochodzące z Węgier, datuje na XVI-XVII wiek.
Wymiary czekanów podtypu 1g:
a) długość żeleźca: 16-22,2 cm
b) szerokość ostrza: 10,1-14,4 cm,
c) najmniejsza szerokość szyjki: 2,7-3,8 cm,
d) długość osady: 2,5-19,8 cm
e) długość młotka: 2,2-4,3 cm
f) średnica górnego światła otworu osady: 1,5-2,1 cm
g) średnica dolnego światła otworu osady: 2,5-3,6 cm

Rysunki i fotografie można wziąć ode mnie.
Jeden z czekanów mam rozrysowany w dwóch rzutach w skali 1:1 (powiększenie z książki).
Dodam (ode mnie) że niektóre czekany (podobnie jak nadziaki i obuszki) były w całości (łącznie ze styliskiem) wykonywane z metalu.

[cjasiu]

Nowy produkt Mirka wykonany z produktów kupionych w sklepie "sami wiecie jakim" wzorowany na wykopaliskach z Tykocina

Chodzi o sam żeleziec , który należy jeszcze dobrze naostrzyć i wypolerować .

[semen]

bardzo przydatna rzecz w obozie
Jakby co to i łeb kurze utnie

[cjasiu]

Gdzie ty teraz chłopie kurę znajdziesz , toć ptasia grypa szaleje .

[semen]

Mam rozrysowane następne 3 czekany w skali 1:1, z krótkimi opisami.
Zatem jeśli ktoś będzie potrzebował to są do wyboru rysunki 4 różnych czekanów potwierdzonych źródłowo (archeologia i literatura).
No i oczywiście jest przede wszytkim zrekonstruowany przez Mirka egzemplarz czekana, wykonany na podstawie oryginału znalezionego w Tykocinie. Mnie osobiście bardzo się podoba, wygląda niezwykle "morderczo". Ale zwolennicy czegoś mniejszego moga oczywiście wybrać inny wzór żeleźca.
Uważam, że każdy powinien zaopatrzyć się w taki czekan, jako że zarówno w opisach jak i ikonografii przedstawiających żołnierzy piechoty polskiej występują właśnie czekany. Opisywane też jako: siekierki, toporki, topory podgórskie itp.
Jest to rzecz o zastosowaniu zarówno bojowym jak i obozowo-saperskim.
Koszt (przy zamówieniu u kowala) zapewne w granicach 150-300 zł, zatem wielokrotnie mniej niż szabla.
Przyznacie, że czekan robi wrażenie, no i jest w pełni historyczny.

[Arek Zgutka]

Warto dodać że zdarzały się listy przypowiednie w których nie wymieniano szabel (kojarzę przynajmniej jeden, postaram się znaleźć), a siekierki zawsze.

[cjasiu]

Arek wielka prośba jakbyś znalazł jakiś list przepowiedni dotyczący zaciągu piechoty polsko-węgierskiej z pierwszej połowy XVII wieku to proszę podeślij .

[MIREK-0707]

Witam. Semen jestem w domu. Przeslij na m_cirocki@interia.pl rysunki tych czekanów to zrobię.

[semen]

Dzięki Mirek.
Rysunki dam Januszowi i on tobie je przekaże.
Przesłałbym je tobie na maila, ale nie mam jak ich zeskanować.
W każdym razie rysunki są w skali 1:1.

[Arek Zgutka]

Tak na szybko mam tekst Batorego dotyczący powołania piechoty wybranieckiej, jeszcze z 1578, ale to nie ten o którym mówiłem.

1.jpg (165.64 KiB) Przeglądane 16970 razy

2.jpg (163.99 KiB) Przeglądane 16970 razy

Kojarzę jeszcze jakieś, poszukam i wrzucę.